Nederlandse landschap = cultureel erfgoed

Spreker was deze keer Henk Baas, hoofd Landschap van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Vanuit deze functie is hij verantwoordelijk voor beleid over  de inrichting van het Nederlandse landschap voor de komende jaren. Dit komt door allerlei ontwikkelingen onder druk te staan.

Als eerste legde hij uit waar de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor staat, de geschiedenis, werkgebieden en onderdelen. Een bekend onderdeel is Monumentenzorg, een dienst die zich voornamelijk bezighoudt met het behoud van historisch belangrijke gebouwen. Maar ook het zichtbare en onzichtbare archeologisch erfgoed en historische landschappen vallen onder het werkgebied van RCE.

beschermde landschappen

Behalve de landschappen die door het rijk worden beschermd zijn er verschillende andere soorten beschermde landschappen. Ze vallen soms onder gemeenten, provincies of  landelijke natuurorganisaties of hebben een werelderfgoed status. Soms overlappen deze beschermde gebieden elkaar, maar soms ook niet. Verschillende instanties/overheden maken verschillende afwegingen. Het doel van de landschapsbescherming kan verschillend zijn.

De spreker vervolgde met een overzicht van de geschiedenis van het Nederlands landschap. Het aanzien van ons land is in de loop van de tijd nogal veranderd, maar rond het jaar 1250 ligt de kustlijn vast en ontstaat in grote lijnen de huidige situatie. De problemen die al langere tijd spelen zijn zeespiegelstijging enerzijds en inklinking van de bodem anderzijds. Door de klimaatverandering worden deze steeds urgenter. Samen met factoren als bevolkingsgroei en verstedelijking ontstaan veranderingen die in de toekomst beleidskeuzes nodig maken.

online inventarisaties

Om de gevolgen van veranderingen en de te maken keuzes te beoordelen moet het landschap heel nauwkeurig geïnventariseerd en in kaart gebracht worden. Alleen zo kan de impact beheersbaar worden gemaakt en kan de kwaliteit van het landschap behouden worden.

De RCE heeft hiervoor veel onderzoek gedaan en informatie verzameld, zoals inventarisaties van landschappen en andere publicaties. Op hun website is hiervan veel te vinden. Deze informatie is voor iedereen online te raadplegen.

landschappen in beweging

Een landschap is niet statisch. Landschappen zijn altijd in beweging geweest – ook nu nog. Het doel van landschapsbeheer kan daarom niet altijd het instandhouden van de huidige situatie zijn. Elke verandering heeft gevolgen.

Een voorbeeld is het terugbrengen van de intensiteit van de landbouw op het weidse landschap in het Groene Hart. Het gevolg zal waarschijnlijk zijn dat het typische open landschap zal gaan dichtgroeien door bijvoorbeeld bebossing. Ook de energietransitie zal gevolgen hebben voor het open landschap. 

nieuwe landschapskenmerken

Sommige “typische landschapskenmerken” van bepaalde regio’s blijken ook nog helemaal niet zo oud te zijn. Een voorbeeld is het coulissenlandschap in het oosten van het land. Ook dit is het gevolg van eerdere veranderingen en daarbij gemaakte keuzes.

Vanuit diverse onderzoeken zijn scenario’s voortgekomen over de toekomst van Nederland,  waarvan sommige heel extreem. We zouden dan een groot deel van het land moeten opgeven. Hoe dan ook, in alle gevallen zal een belangrijke vraag zijn: wat kan je beschermen en wat zul je moeten prijsgeven?

Moeilijke afwegingen dus bij vraagstukken waarmee ons land in de toekomst geconfronteerd wordt. Het was een boeiende afsluiting van de reeks lezingen van de Natuur- en Landschappentuin.

Tekst en foto: Peter Wouters